ازتیمایب (Ezetimibe)، که با نام تجاری زتیا (Zetia) و همچنین در ترکیب با سیمواستاتین با نام ویتورین (Vytorin) شناخته می‌شود، یکی از داروهای کلیدی در مدیریت هایپرکلسترولمی (Hypercholesterolemia) یا همان کلسترول خون بالا است. این دارو با یک مکانیسم عمل منحصر به فرد و متفاوت از استاتین‌ها، به کاهش جذب کلسترول از روده کمک می‌کند و نقش مهمی در کنترل بیماری‌های قلبی-عروقی آترواسکلروتیک (Atherosclerotic Cardiovascular Disease – ASCVD) ایفا می‌کند. ازتیمایب اغلب به عنوان یک داروی مکمل در کنار استاتین‌ها تجویز می‌شود تا به اهداف درمانی سختگیرانه‌تر کاهش LDL-C (کلسترول بد) دست یابد.

مکانیسم عمل ازتیمایب: هدف‌گیری جذب کلسترول روده

برخلاف استاتین‌ها که عمدتاً ساخت کلسترول در کبد را مهار می‌کنند، ازتیمایب به صورت متفاوتی عمل می‌کند:

1. مهار پروتئین NPC1L1: ازتیمایب به صورت انتخابی و برگشت‌پذیر به پروتئین NPC1L1 (Niemann-Pick C1-Like 1) متصل می‌شود. این پروتئین در لبه مسواکی سلول‌های جذبی روده کوچک (انتروسیت‌ها) و همچنین در کبد بیان می‌شود.

2. جلوگیری از جذب کلسترول: با مهار NPC1L1، ازتیمایب به طور مؤثری جذب کلسترول رژیمی و کلسترول صفراوی را از لومن روده به داخل انتروسیت‌ها مسدود می‌کند.

3. کاهش تحویل به کبد: کاهش جذب کلسترول از روده، منجر به کاهش تحویل کلسترول به کبد می‌شود. کبد برای جبران این کمبود، تعداد گیرنده‌های LDL خود را افزایش می‌دهد.

4. افزایش کلیرانس LDL-C: افزایش گیرنده‌های LDL در کبد، باعث جذب بیشتر LDL-C از جریان خون می‌شود و در نتیجه سطح کلسترول LDL در پلاسما کاهش می‌یابد.

این مکانیسم منحصر به فرد به ازتیمایب اجازه می‌دهد تا بدون تأثیر بر جذب تری‌گلیسیریدها، ویتامین‌های محلول در چربی یا اسیدهای صفراوی، به طور مؤثری کلسترول را کاهش دهد.

موارد مصرف اصلی ازتیمایب: یک راهکار موثر برای هایپرکلسترولمی

ازتیمایب به تنهایی یا در ترکیب با استاتین‌ها در موارد زیر تجویز می‌شود:

1. هایپرکلسترولمی اولیه (Primary Hypercholesterolemia):

   • مونوتراپی (تک‌درمانی): در بیمارانی که استاتین‌ها را تحمل نمی‌کنند یا برای آنها منع مصرف دارند، ازتیمایب می‌تواند به تنهایی برای کاهش LDL-C استفاده شود.

   • درمان ترکیبی با استاتین: شایع‌ترین کاربرد ازتیمایب، مصرف آن به همراه یک استاتین (مانند سیمواستاتین، آتورواستاتین یا رزوواستاتین) است. این ترکیب به کاهش بیشتر LDL-C (تا حدود ۲۰-۲۵٪ بیشتر از استاتین به تنهایی) کمک می‌کند و برای بیمارانی که به اهداف درمانی با استاتین به تنهایی نرسیده‌اند، حیاتی است.

2. سندرم‌های فیتوسترولمی (Sitosterolemia) هموزیگوت: یک اختلال ژنتیکی نادر که در آن جذب استرول‌های گیاهی (فیتوسترول‌ها) افزایش می‌یابد. ازتیمایب جذب این استرول‌ها را نیز مهار می‌کند.

3. هایپرکلسترولمی خانوادگی (Familial Hypercholesterolemia – HoFH): در این بیماران که دچار نقص ژنتیکی شدید در متابولیسم کلسترول هستند، ازتیمایب به عنوان درمانی کمکی به سایر درمان‌ها (مانند استاتین‌ها و آفرزیس LDL) تجویز می‌شود.

4. بیماری مزمن کلیه (CKD): ازتیمایب در بیماران مبتلا به CKD که در معرض خطر بالای حوادث قلبی-عروقی هستند، نیز برای کاهش LDL-C به کار می‌رود.

اثربخشی بالینی: شواهد از مطالعات IMPACT و IMPROVE-IT

اثربخشی ازتیمایب نه تنها در کاهش LDL-C، بلکه در بهبود پیامدهای بالینی نیز به اثبات رسیده است:

• مطالعه IMPACT: این مطالعه نشان داد که ترکیب ازتیمایب با استاتین، کاهش بیشتری در LDL-C نسبت به استاتین به تنهایی ایجاد می‌کند.

• مطالعه IMPROVE-IT: این کارآزمایی بالینی بزرگ (بیش از ۱۸۰۰۰ بیمار) یک نقطه عطف برای ازتیمایب بود. نتایج نشان داد که افزودن ازتیمایب به سیمواستاتین در بیماران با سندرم حاد کرونری (ACS) که قبلاً در بهترین دوز با استاتین درمان می‌شدند، به طور معنی‌داری خطر حوادث قلبی-عروقی عمده (مانند سکته قلبی غیرکشنده، سکته مغزی غیرکشنده و مرگ و میر ناشی از دلایل قلبی-عروقی) را در مقایسه با سیمواستاتین به تنهایی کاهش می‌دهد. این مطالعه، مزیت “فراتر از LDL-C” ازتیمایب را اثبات کرد.

IV. دوز و نحوه مصرف

ازتیمایب به صورت قرص‌های خوراکی با دوز استاندارد ۱۰ میلی‌گرم در دسترس است.

• زمان مصرف: یک بار در روز، با یا بدون غذا مصرف می‌شود.

• با استاتین‌ها: در صورت مصرف همزمان با استاتین، می‌توان آن را همزمان یا در زمان‌های متفاوت در طول روز مصرف کرد.

• با رزین‌های اسید صفراوی: اگر بیمار رزین‌های اسید صفراوی (مانند کلستیرامین) مصرف می‌کند، باید ازتیمایب را حداقل ۲ ساعت قبل یا ۴ ساعت بعد از رزین مصرف کند.

V. پروفایل ایمنی و عوارض جانبی

ازتیمایب به طور کلی داروی بسیار خوبی تحمل می‌شود و پروفایل ایمنی مشابهی با پلاسبو (دارونما) دارد. عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و گذرا هستند:

۱. عوارض جانبی شایع:

• سردرد.

• درد شکمی و اسهال.

• درد مفاصل (آرترالژی).

• خستگی.

۲. عوارض جانبی نادر اما جدی (به خصوص در ترکیب با استاتین):

• میوپاتی (Myopathy) یا رابدومیولیز (Rhabdomyolysis): درد و ضعف عضلانی شدید همراه با افزایش آنزیم‌های عضلانی ($\text{CK}$). این عارضه در ترکیب با استاتین‌ها، به‌ویژه در دوزهای بالای استاتین، بیشتر دیده می‌شود.

• اختلال عملکرد کبدی: افزایش آنزیم‌های کبدی (ترانس‌آمینازها). در شروع و در طول درمان باید عملکرد کبد پایش شود.

• واکنش‌های ازدیاد حساسیت: بثورات پوستی یا آنژیوادم (بسیار نادر).

تداخلات دارویی و ملاحظات خاص

• سیکوسپورین: مصرف همزمان با سیکوسپورین می‌تواند سطح ازتیمایب را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. نظارت دقیق لازم است.

• فیبرات‌ها: مصرف همزمان با فیبرات‌ها (مانند فنوفیبرات) ممکن است خطر عوارض عضلانی (میوپاتی) و سنگ کیسه صفرا را افزایش دهد.

• رزین‌های اسید صفراوی: این داروها با اتصال به ازتیمایب در روده، جذب آن را کاهش می‌دهند و اثربخشی آن را کم می‌کنند. بنابراین، زمان مصرف باید جدا باشد.

 نتیجه‌گیری: ازتیمایب؛ یک مکمل قدرتمند برای کنترل کلسترول

ازتیمایب (Ezetimibe) یک داروی ارزشمند و موثر در زرادخانه درمان‌های هایپرکلسترولمی است. با مکانیسم عمل منحصر به فرد خود در مهار جذب کلسترول روده، این دارو به عنوان یک عامل مهم در درمان ترکیبی با استاتین‌ها، به بیماران کمک می‌کند تا به اهداف سختگیرانه LDL-C دست یابند و خطر حوادث قلبی-عروقی را به طور قابل توجهی کاهش دهند. پروفایل ایمنی مطلوب و اثبات مزایای بالینی آن در مطالعات بزرگ، جایگاه آن را به عنوان یک گزینه درمانی ضروری در بیماران پرخطر تثبیت کرده است.