پیشگیری و درمان آریتمی قلبی!
زمانی که ریتم ضربان قلب حالت غیرطبیعی داشته باشد آریتمی قلبی رخ داده است. و برای تشخیص آن هم روش‌هایی وجود دارد که در ادامه مطلب به آن‌ها اشاره می‌شود. میزان ریتم طبیعی قلب بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربان در هر دقیقه است. برای آریتمی پنج نوع دسته‌بندی ذکر شده است:
- برادیکاردی
- تاکیکاردی فوق بطنی
- تاکیکاردی بطنی
- ایست قلبی
- ضربان اضافی
انواع آریتمی هستند که ممکن است قلب به آن‌ها دچار شود.
انواع آریتمی قلبی
اگر ریتم ضربان قلب یک فرد دچار اختلال نباشد شخص در حالت عادی نباید متوجه عملکرد قلب خود باشد؛ و هر تغییر حالتی (کند یا تند شدن ضربان) یک نوع آریتمی محسوب می‌شود. در یک دسته‌بندی دیگر می‌توان انواع زیر تقسیم کرد:
- آریتمی قلبی خوش‌خیم
- آریتمی قلبی بدخیم
آریتمی خوش‌خیم عموماً فوق بطنی و از منشأ حفره‌های دهلیزی (فوقانی) قلب است. این نوع از آریتمی صرفاً باعث تپش قلب و سرگیجه در فرد می‌شود. آریتمی بدخیم اما منشائی از بطن‌ها و حفره‌ی پمپاژ کننده خون دارد. اگر آریتمی بدخیم کنترل و درمان نشود ممکن است باعث ایست قلبی و مرگ شود.
وقتی که ریتم ضربان قلب از مقدار طبیعی بیشتر باشد قلب اصطلاحاً دچار تاکیکاردی شده و اگر مقدار این ضربان از مقدار طبیعی کمتر بوده و ضربان ریتم کندی داشته باشد، قلب اصطلاحاً دچار برادیکاردی شده است. کندی ضربان گاهی ممکن است بر اثر سکته قلبی باشد و گاهی هم بر اثر ورزش کردن.
دلیل دیگر کندی ضربان، اختلالات الکترولیتی در بدن است که باعث خواهد شد عضلات قلب برای تپش، قوت لازم را نداشته باشند. البته آریتمی رخ داده برای بیمار می‌تواند بر اثر ورزش سنگین، مصرف الکل و سیگار هم رخ بدهد.
تشخیص آریتمی قلبی
برای اینکه پزشک بتواند آریتمی را درمان کند در ابتدا باید بداند که آریتمی از کجای قلب بیمار سرچشمه می‌گیرد؛ و این آریتمی آیا اتفاقی طبیعی است یا در نتیجه بیماری ایجاد شده است.
برای اینکه پزشک بتواند تشخیص دهد آریتمی قلبی چیست؟ از روش‌های مختلفی استفاده می‌کند. روش اول گرفتن شرح حال از بیمار و در کنار این روش گرفتن نوار قلب رویه‌ای معمول است یا حتی گرفتن تست‌های فیزیکی مانند تست هولترریتم یا اکوکاردیوگرافی. نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام ضربان قلب را با استفاده از امواج الکتریکی بر روی کاغذ ثبت می‌کند و پزشک با مشاهده نتیجه نوار قلب می‌تواند مشکل را تشخیص دهد. استفاده از دستگاه‌های ثبت کوچک، تست‌های استرس ورزشی قابل حمل و در نهایت بررسی‌های الکتروفیزیولوژیک (تعیین نقشه الکتریکی قلب) از راههای تشخیص آریتمی قلبی هستند.
علائم آریتمی قلب
هر شخصی با یافتن و لمس نبض دست خود قادر است نظم موجود در ضربان قلب خود را مورد بررسی قرار دهد. برای این امر می‌توان از روی مچ دست در قسمت انتهای شست به جستجوی نبض پرداخت. سرخرگی از روی استخوان در این قسمت عبور کرده است و می‌توان با لمس سرخرگ با انگشت سبابه یا انگشت وسط تعداد ضربان را اندازه‌گیری کرد. اگر تعداد ضربان در یک دقیقه بیش از ۱۰۰ ضربان یا کمتر از ۶۰ ضربان باشد،امکان دارد قلب دچار آریتمی شده باشد.
نکته‌ای که باید مد نظر داشت این است که ورزشکاران حرفه‌ای در هنگام استراحت ممکن است ضربانی کمتر از ۶۰ بار در دقیقه داشته باشند. آریتمی‌های کوتاه عموماً نشانه‌ای ندارند و فرد متوجه آن‌ها نخواهد شد. احتمالاً در حد حذف یک ضربان از قلب که شخص در حالت عادی متوجه کم شدن یک ضربان نمی‌شود. احساس لرزش در گردن یا قفسه سینه اما نشانه‌ای است که فرد متوجه آن خواهد شد.
علت ایجاد آریتمی قلبی
دلایل ایجاد شدن آریتمی قلب شامل موارد زیادی می‌شود. از بیماری‌های قلبی گرفته تا علل مادرزادی. برای مثال از عوامل آریتمی بر اثر بیماری‌های قلبی می‌توان به مسدود شدن رگ‌ها اشاره کرد. با انسداد رگ‌ها فرد دچار سکته قلبی خواهد شد و این سکته، قلب را دچار آریتمی خواهد کرد.
اختلال عملکرد دریچه قلب هم می‌تواند دلیل دیگر آریتمی باشد. در آریتمی مادرزادی هم امکانِ وجود یک عصب الکتریکی اضافه در قلب، یا نازک و ضخیم بودن جداره قلب می‌تواند دلیل ایجاد آریتمی باشد.
تاکیکاردی یا افزایش ضربان توانایی پمپاژ قلب را به علت افزایش سرعت پر و خالی شدن، کاهش می‌دهد. در نتیجه‌ی کاهش توانایی پمپاژ، سبکی سر، کاهش سطح هوشیاری، تنگی نفس و درد قفسه سینه رخ خواهد داد.
اگر آریتمی زمان زیادی طول بکشد و یا شدید باشد عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار می‌دهد و ممکن است توان پمپاژ خون را از قلب بگیرد. احساس خستگی، بی‌حالی و سبکی سر و در نهایت مرگ می‌تواند نتیجه این اتفاق باشد. در ضمن افراد بالای ۴۰ سال باید توجه داشته باشند که باید چکاب منظم داشته باشند و سلامت قلب خود را بررسی کنند.
درمان آریتمی قلبی
فردی که می‌خواهد بیماری آریتمی قلب را کنترل و سپس آن را درمان کند نیاز دارد که نحوه زندگی و عادات خود را تغییر دهد. در کنار این رفتار، ممکن است ضرورت ایجاب کند که بیمار داروهای ضد آریتمی مصرف کند.
همچنین مصرف داروهایی جهت پیشگیری و کنترل کردن انعقاد خون، فشارخون و نارسایی قلبی هم برای فرد لازم است. اگر شرایط بیمار رو به وخامت باشد ممکن است که نیاز داشته باشد از یک باتری جهت تنظیم کردن ضربان قلبش استفاده کند یا با نصب دستگاه تحریک الکتریکی قلب، مورد درمان قرار بگیرد. وقتی به وسیله شوک الکتریکیِ ضعیف ضربان نامنظم قلب به حالت طبیعی برمی‌گردد، اصطلاحاً دفیبریلاسیون اتفاق افتاده است.
ممکن است جراحی بسته قلب از طریق عروق محیطی و انهدام بافت قلبی هم به عنوان یک راه حل خیلی موثر، پیش روی یک بیمار دچار آریتمی قلبی قرار بگیرد. در روش انهدام بافت قلبی یک لوله باریک از طریق سیاهرگ به عضله قلبی هدایت می‌شود. نوک این لوله انرژی رادیویی را آزاد می‌کند و این انرژی، بافتی را که باعث آریتمی می‌شود را از بین می‌برد.
راههای درمان آریتمی قلب
روش های درمانی در انواع تاکیکاردی و برادیکاردی متفاوت است. برای ضربان تند یا تاکیکاردی ممکن است با تجویز داروهایی که تنظیم‌کننده ریتم قلب هستند، رفع شود، هرچند احتمال موفقیت خیلی زیاد نیست. البته در مواردی که با کمک دارو نتوان تاکیکاردی را کنترل کرد فرد باید بستری شده و با شیوه‌های الکتروفیزیولوژی و ابیلیشن مورد درمان قرار بگیرد. ابیلیشن در بین مردم به شیوه «سوزاندن» معروف است.
در این روشِ درمانِ تندی ضربان، سیم‌هایی از طریق رگ‌ها در قلب کار گذاشته می‌شود و سپس با استفاده از نقشه‌برداری الکتریکی (و گاهی سه بعدی) محل بی‌نظمی و تپش تند در قلب پیدا شده و با کمک اشعه‌ای مخصوص یا با انرژی گرمایی، این کانون بی‌نظمی سوزانده می‌شود.
درمان آریتمی از نوع برادیکاردی
برای آریتمی نوع برادیکاردی یا ضربان کند نیز عموماً تعبیه باتری قلب توصیه می‌شود. در این روش یک باتری زیر استخوان ترقوه شخص کار گذاشته می‌شود سپس سیم‌های این باتری از طریق رگ‌ها به قلب وصل می‌شوند و ضربان آن را از حالت کندی خارج کرده و به حد نرمال می‌رساند.
این جراحی کوچک نیاز به بیهوشی ندارد و فرد بعد از کار گذاشتن باتری برای قلب خود دیگر دچار سرگیجه و آریتمی برادیکاردی نمی‌شود.